ถ้าเราแบ่งเลนส์สำหรับการถ่ายภาพออกเป็น 3 ระยะตามลักษณะการมองเห็น คือ แบบมุมกว้าง (Wide Angle) แบบปกติ (Normal) และแบบระยะไกล (Telephoto) คำถามง่ายๆ ก็คือ “อะไรเล่นยากที่สุด?”

Sunrise in Mountain
Nikon D800, AF-S 14-24 f/2.8, 14mm, f/11
สถานที่: ดอยแม่สลอง

ผมเชื่อว่าคำตอบสำหรับหลายๆ คน รวมทั้งตัวผมเองด้วยเมื่อครั้งหนึ่งในอดีต ก็คือ “เลนส์มุมกว้าง” อย่างไม่มีข้อโต้แย้งเลย และวันนี้เราจะมามองมันในเชิงปรัชญาชีวิตกันเล็กน้อย ว่ามันแสดงหรือสะท้อนถึงอะไรบ้างให้กับชีวิตของเรา

ทำไมเลนส์มุมกว้างจึงเล่นยาก? เหตุผลง่ายๆ ก็เพราะว่า “มันกว้างกว่าที่ตาเราเห็น” ยิ่งกว้างเท่าไหร่ เรายิ่งจินตนาการภาพที่เลนส์มันเห็นได้ยากมากขึ้นเท่านั้น (ก็เพราะว่าเราเห็นแคบกว่ามัน)

Temple in the Sun
Nikon D3s, AF-S 14-24 f/2.8, 14mm, f/13
สถานที่: วัดพระธาตุดอยสุเทพ

การที่เราเห็นแคบกว่ามัน มีผลยังไงล่ะ? คนลองถ่ายรูปมุมกว้างใหม่ๆ คงจะเคยเจอประสบการณ์แบบนี้กันทุกคน เวลาที่เรามองเห็นภาพสวยงามยิ่งใหญ่อยู่ข้างหน้าเรา และอยากจะเอาเลนส์มุมกว้างมาเก็บภาพความอลังการที่เราเห็นเอาไว้ แต่เมื่อส่องดู เรากลับพบว่า “สิ่งที่ตัวเองเห็นว่าสวย มองเห็นว่าเด่น กลับถูกเตะออกไปไกลจนเล็กลงมากมายในภาพ” มันไม่สวย ไม่เด่น ไม่ยิ่งใหญ่เหมือนที่ตาเห็นอีกต่อไป

ไม่เพียงเท่านั้น ภาพจากเลนส์มุมกว้าง ยังแทบเป็นไปไม่ได้ ที่จะถ่ายเน้นวัตถุใดวัตถุหนึ่ง แบบไม่มีอย่างอื่นเข้ามาในภาพเลย นอกเสียจากว่าวัตถุนั้นๆ จะมีขนาดใหญ่โตจริงๆ และเราอยู่ใกล้เพียงพอเท่านั้น

Lost Under Trees
Nikon D800, AF-S 14-24 f/2.8, 14mm, f/8
สถานที่: วัดพระปฐมเจดีย์

ซึ่งกรณีนี้แตกต่างอย่างเห็นได้ชัดกับการใช้เลนส์ระยะไกล หรือ Telephoto ที่ไม่ว่าจะเป็นมือใหม่มือเก่าก็แทบจะใช้ได้เลยแบบไม่ต้องคิดมาก ก็จะไปยากอะไร เห็นอะไรน่าสนใจก็ซูมเจาะเข้าไปให้เห็นสิ่งนั้นชัดเจนยิ่งขึ้น เห็นเฉพาะสิ่งนั้นแยกออกมาจากสิ่งอื่นๆ ยิ่งขึ้น ยิ่งทางยาวโฟกัสยิ่งไกลเท่าไหร่ ก็ยิ่งแยกสิ่งที่เราสนใจออกจากสิ่งอื่นๆ ได้ดีเท่านั้น และยิ่งเจาะเป็นจุดๆ ได้ง่ายเท่านั้น

แถมรูปจาก Telephoto ซะหน่อย: Raft in Misty Dawn
Nikon D3, AF-S 70-200 f/2.8 VRII, 200mm, f/2.8
สถานที่: ปางอุ๋ง

แล้วมันมีประเด็นอะไรให้เราคิดกันได้บ้างล่ะ? มันสะท้อนธรรมชาติอะไรของตัวเราเองให้เราเห็นได้บ้าง?

ธรรมชาติของคนเรา เวลาที่เราคิดเรื่องอะไร มองเห็นประเด็นอะไร ไม่ว่าจะเป็นประเด็นเศรษฐกิจ การเมือง สังคม การศึกษา ครอบครัว การทำงาน ฯลฯ ไม่ว่าจะเป็นอะไรก็ตาม เมื่อเรา “เห็น” อะไรแล้ว มันง่ายกว่าใช่มั้ยล่ะ ที่เราจะเลือกที่จะ “เจาะ” ลงไปมองเฉพาะประเด็นๆ นั้น และไม่เอาเรื่องอื่นเข้ามาเกี่ยวข้อง

Stairway to Heaven at the Gate of Hell
Nikon D800, AF-S 14-24 f/2.8, 14mm, f/11, HDR
สถานที่: วัดร่องขุน

นั่นก็คือ ธรรมชาติของความคิดเรา ก็ไม่ต่างอะไรกับการใช้เลนส์ Telephoto เจาะเข้าไปในสิ่งที่เราคิด สิ่งที่เราเห็นในใจ ยิ่งเจาะเข้าไปเท่าไหร่ เราก็ยิ่งมองเห็นเฉพาะสิ่งนั้นเป็นเรื่องๆ แยกออกจากสิ่งอื่นมากเท่านั้นแหละ ธรรมชาติของเลนส์ Telephoto มันทำให้สิ่งที่เราสนใจ ลอยออกจากสิ่งอื่นได้ง่าย แล้วก็เบลอสิ่งที่เราไม่สนใจทิ้งไปซะ นอกจากนั้น เพราะว่ามันค่อนข้างจะบีบมุมมองให้เห็นแคบ ดังนั้นเราก็จะมองเห็นเฉพาะสิ่งที่เราโฟกัสอยู่แล้วโดยธรรมชาติ

Rainy day in Kyoto
Nikon D3s, AF-S 24-70 f/2.8, 24mm, f/10, HDR
สถานที่: เกียวโต

แล้วอะไรล่ะคือเลนส์มุมกว้าง?

ผมว่ามันยากทีเดียวนะ ที่จะมองเห็นอะไรกว้างกว่าที่ความคิดเราเองเห็น กว้างกว่าที่ประสบการณ์ของเราจะเอื้ออำนวยให้ดวงตาในใจของเราเห็นได้ และมันจะยากมากมายเมื่อเราจะต้องมองเห็นมันได้โดยที่ไม่เปลี่ยนจุดยืนเลยแม้แต่ก้าวเดียว … เลนส์มุมกว้าง มันจะเห็นเท่ากับที่เราต้องเปลี่ยนจุดยืน โดยเราจะต้องถอยออกจากจุดที่เรายืนออกไปหลายก้าวเสมอๆ แหละ

Inside the Temple
Nikon D3s, AF-S 14-24 f/2.8, 14mm, f/2.8
สถานที่: วัดพระศรีรัตนมหาธาตุ พิษณุโลก

เมื่อเรามองกว้างขึ้น เห็นกว้างขึ้น เรามักจะเห็นได้เองว่า สิ่งที่เคยคิดว่าสำคัญ ยิ่งใหญ่ ต้องเน้น ต้องโฟกัส มันกลับถูกเตะไกลออกไป กลายเป็นเพียงองค์ประกอบหนึ่งในภาพที่ใหญ่กว่านั้นมาก นอกจากสิ่งนั้นแล้วยังมีอย่างอื่นอีกเยอะที่อยู่ในบริบทล้อมรอบ บางครั้งก็หลีกเลี่ยงไม่ได้หรอกที่จะเห็นว่า สิ่งที่เราเห็นว่ามันสำคัญ มันไม่ได้เด่นหรือสำคัญเพราะตัวมันเอง แต่เพราะองค์ประกอบรองๆ อื่นๆ ต่างหาก หากไม่มีส่วนอื่น มันก็คงไม่เด่นขึ้นมาได้

Junk Beach
Nikon D3s, AF-S 24-70 f/2.8, 24mm, f/7.1
สถานที่: หาดแห่งหนึ่งแถวชุมพร

การมองมุมกว้าง หรือคิดมุมกว้าง ก็เหมือนกับการถ่ายรูปด้วยเลนส์มุมกว้างน่ะแหละ เราจะ “มองภาพทั้งภาพให้สวย” ไม่ใช่มองแค่เพียงบางส่วนที่เราเห็นว่าสวยเท่านั้น เท่านั้นไม่พอ เรายังต้องมองด้วยใจให้เห็นอีกด้วยว่า “ภาพทั้งภาพที่เรามองเห็นนั้น เป็นเพียงแค่กรอบแคบๆ ที่ใจเราปิดกั้นตัวเราไว้ จากภาพที่ใหญ่กว่านั้น ที่เรามองไม่เห็นจากจุดที่เรายืนอยู่”

นั่นคือจุดที่หลายคนก้าวไปไม่ถึง ก้าวไปไม่ได้ เวลาคิดอะไรไม่เคยสนใจในภาพใหญ่ที่ตัวเองมองเห็น และไม่สามารถคิดได้ว่าภาพที่ตัวเองเห็นทั้งหมดนั้น แท้จริงแล้วมันเป็นเพียงกรอบแคบๆ ที่ถูกจำกัดด้วยความคิดของตัวเองเท่านั้นเอง

Through Colored Glasses
Nikon D800, AF-D 28 f/2.8, 28mm, f/4
สถานที่: วัดนิเวศธรรมประวัติ

หลายต่อหลายคนไม่เคยคิดที่จะปรับวิธีคิดให้กว้างขึ้น ยังคงคิดแต่จะ “เจาะ” มองเป็นอย่างๆ เมื่อต้องมองกว้าง ผลที่ได้ก็เหมือนกับการเอาเลนส์มุมกว้างไป “จ่อวัตถุ” น่ะแหละ บ่อยครั้งที่เราจะได้วัตถุที่รูปร่างบิดเบี้ยวไปจากความเป็นจริง โดดออกจากฉากหลังและวัตถุอื่นๆ แบบไม่ขาดกันทั้งหมดเหมือนกับใช้ Telephoto ..

Fallen Flowers
Nikon D3s, AF-S 14-24 f/2.8, 24mm, f/4
สถานที่: วัดพระพุทธบาท

การคิดให้กว้างขึ้นจริงๆ ด้วยการมองภาพทั้งภาพให้สวยเป็นภาพเดียว ไม่ใช่แค่ความสวยงามของส่วนใดส่วนหนึ่งนั้น เป็นปรัชญาของ Complex System อย่างหนึ่งที่หลายคนคุ้นเคยกันเป็นอย่างดีว่า

“The whole is greater than sum of its parts”

ซึ่งคงไม่มีข้อความไหนอธิบายเรื่องนี้ได้ดีกว่านี้อีกแล้ว หากเราแค่เห็นกว้างขึ้น แต่ไม่เปลี่ยนวิธีคิด ยังคงคิดแบบเจาะเป็นเรื่องๆ แบบเดิมๆ ซึ่งเหมือนกับการใช้เลนส์มุมกว้างจ่อไปที่วัตถุนั้น … จะนำมาซึ่งข้อเสียใหญ่ๆ ก็คือ … ภาพที่บิดเบี้ยว เห็นตัวเองสำคัญกว่าองค์ประกอบอื่นๆ ทั้งหมด โดยไม่แยกคิดด้วยซ้ำ … แต่ก็จะคิดไปเองว่า เรามองกว้างแล้ว เราเห็นกว้างแล้ว แต่แท้ที่จริงเป็นเพียงการยกไม่ยอมมอง “ภาพรวม” เลยต่างหาก … แบบนี้คือ “คิดแคบ แต่แค่เห็นกว้าง”

Asakusa Temple
Nikon D3s, AF-S 24-70 f/2.8, 24mm, f/7.1
สถานที่: วัด Asakusa

อยากจะมองและคิดให้ได้กว้างๆ ต้องทำยังไง? คำแนะนำง่ายๆ ของผมคือ ถอยจากจุดที่เรากำลังยืนอยู่สักก้าวสองก้าว แล้วลองมองภาพนั้นใหม่ให้มันกว้างขึ้นสักนิด เราจะเห็นภาพที่กว้างขึ้นนิดหน่อย เราจะเห็นว่าสิ่งที่เราเคยเห็นว่าเป็นเรื่องใหญ่ มันเล็กลง เล็กลง มีสิ่งอื่นในบริบทที่ตอนแรกเราอาจจะมองไม่เห็นมากขึ้นๆ

Misty Lake in Starry Night
Nikon D3s, AF-S 14-24 f/2.8, 14mm, f/2.8
สถานที่: ปางอุ๋ง

เมื่อเรากลับมายืนที่เดิม เราจะเห็นภาพแบบเดิมที่เคยเห็นก่อนที่เราจะถอยหลังไป แต่เราจะรู้ว่า “เลนส์มุมกว้างเห็นอะไร” นั่นแหละ ประเด็นที่สำคัญ เมื่อเราเห็นภาพจากมุมที่กว้างขึ้นแล้ว เราจะเข้าใจไปเองว่า สิ่งที่เราเห็นอยู่เป็นปกตินี่แหละ ก็คือการโฟกัสให้แคบเข้ามาแล้ว ของสิ่งที่กว้างกว่านั้น

ผมคงไม่ยกตัวอย่างอะไรมากมายนัก บางทีเราอาจจะยอมถอยออกมาจากวิชาที่เราสอนสักก้าวหนึ่งมั้ย บางทีเราต้องถอยจากมุมมองทางการเมืองที่เรามีอยู่บ้างมั้ย บางทีเราอาจจะต้องถอยจากการมองเห็นปัญหาของตัวเองเป็นเรื่องใหญ่ สิ่งที่ตัวเองไม่ได้เป็นเรื่องไม่ยุติธรรมบ้างมั้ย เราเคยว่าคนอื่นว่าอย่างโน้นอย่างนี้บ้างมั้ย ทั้งที่จริงๆ แล้วเราก็อาจจะเป็นแบบเดียวกันน่ะแหละ เพียงแต่เป็นกับคนละเรื่องหรือเปล่า ฯลฯ

Up where we belong
สถานที่: ระหว่างเส้นทางไปภูชี้ฟ้า

เลนส์มุมกว้าง เป็นเลนส์ที่ถ่ายยากที่สุด เล่นยากที่สุด ไม่ต่างอะไรกับธรรมชาติของเรา ที่คิดให้กว้างจริงๆ น่ะเป็นเรื่องยาก เพราะธรรมชาติของเราคิดโฟกัสลงให้แคบกับอะไรแค่ประเด็นเดียว ไม่เอามาคิดร่วมกับเรื่องอื่นน่ะ ง่ายเป็นเรื่องธรรมชาติ บางครั้งเราว่าคนอื่นมากมาย แต่ไม่เคยมองในมุมที่กว้างขึ้นแม้แต่นิดเดียวเลย ว่าสิ่งที่เรากำลังว่าคนอื่นอยู่นั่นน่ะ เราเองน่ะแหละที่เป็นเองเกือบจะทั้งนั้น … ถ้าไม่ถอยออกมาจากจุดที่เรามองเห็นแต่ความใจแคบของตัวเอง แล้วเราจะเห็นเงาของตัวเองในภาพที่กว้างขึ้นได้หรือ?

Last of the Sunflowers
Nikon D3s, AF-S 14-24 f/2.8, 14mm, f/8
สถานที่: ทุ่งทานตะวัน วัดเวฬุวัน ลพบุรี

แต่ว่าพอเราเริ่มที่จะมองเห็นอย่างที่เลนส์มุมกว้างมองเห็น มันสนุกอย่าบอกใครเชียวล่ะครับ เพราะภาพที่ได้จากเลนส์มุมกว้างมักจะเป็นอะไรที่ทำให้เราเห็นภาพทั้งภาพเป็นภาพเดียวกัน ขาดส่วนใดส่วนหนึ่งไม่ได้ เป็นภาพที่สวยทั้งภาพ มากกว่าสวยเป็นส่วนๆ เป็นภาพที่ขาดอะไรในนั้นไปไม่ได้

Reflection in Canal
Nikon D800, AF-S 24-70 f/2.8, 24mm, f/8
สถานที่: ระหว่างเส้นทางท่าเรือ-สระบุรี

ก็เช่นเดียวกับเมื่อเราเริ่มคิดอะไรที่กว้างขึ้นกว่าเดิมเป็น ไม่ใช่แค่เห็นกว้างขึ้นแต่ยังคิดแคบเท่าเดิมนั่นแหละ เราจะเริ่มสนุกกับความคิดของเรามากขึ้น เห็นอะไรสวยงามมากขึ้น …. อะไรที่เคยเป็นปัญหาเป็นประเด็นยิ่งใหญ่ ในกรอบแคบๆ ของเรา มันก็เล็กลงไปตามธรรมชาติ

บางคร้ัง … เราจะเห็นด้วยซ้ำไปว่า เรื่องที่เป็นปัญหา เป็นประเด็นอะไรนั้น มันทำให้ภาพทั้งภาพสวยขึ้นด้วยซ้ำไป มันทำให้สิ่งที่ดีสิ่งที่งามสิ่งที่เด่น มีตัวตนด้วยซ้ำไป … ใช่สินะ มันก็ไม่ได้แย่อะไรขนาดนั้นสักหน่อยไม่ใช่หรือ?

Blown Mountain
Nikon D800, AF-S 24-70 f/2.8, 24mm, f/8
สถานที่: ระหว่างเส้นทางพระพุทธบาท-ท่าเรือ

ยิ่งที่แคบเท่าไหร่ เรายิ่งต้องใช้เลนส์มุมกว้างขึ้นเท่านั้น ลองใช้เลนส์ระยะไกลหรือแม้แต่ระยะปกติถ่ายในที่แคบๆ เช่นในโบสถ์ หรือว่าในห้องแคบๆ สิครับ ถ่ายยากมาก ยิ่งถ้าต้องถ่ายกลุ่มคนด้วยแล้ว ยิ่งต้องใช้เลนส์มุมกว้าง ไม่งั้นคงเก็บไม่หมด

แล้วมันจะต่างอะไรกับความคิดของคนเราล่ะ ยิ่งเราอยู่ในที่แคบ ไม่ว่าจะเป็นเชิงสถานการณ์ หรือการทำงานโปรเจ็คเล็กๆ ศึกษาเรื่องเล็กๆ น้อยๆ หรือคิดประเด็นเล็กๆ น้อยๆ เรายิ่งต้องคิดและเห็นให้มันกว้าง ยิ่งถ้าจะคิดเพื่อให้คนได้ประโยชน์จากความคิดเรามากที่สุด เรายิ่งต้องคิดกว้างเท่านั้น ไม่งั้นคงจะเก็บไม่หมดแน่นอน

อยากจะลองเล่น “เลนส์มุมกว้าง” ในความคิดตัวเองดูบ้างหรือเปล่าครับ?

Sunset in Mountain
Nikon D800, AF-S 24-120 f/4, 24mm, f/4
สถานที่: ระหว่างเส้นทางไปภูชี้ฟ้า